Polemika z mitem antyfaszystowskim. Demontaż społeczno-kulturowych strategii niepamięci w noweli „Wir töten Stella“ Marlen Haushofer

Im vorliegenden Beitrag wird – am Bespiel der Novelle Wir töten Stella Marlen Haushofers – auf die in der österreichischen Öffentlichkeit bis in die späten 1970er Jahre präsenten Strategien hingewiesen, die NS-Schuld zu verdrängen und zu marginalisieren. Für den Ausgangspunkt der Überlegungen dient die Aussage des Soziologen R. M. Lepsius, der im Kontext der NS-Verantwortung von der Externalisierung des Nationalsozialismus in Österreich spricht. Er meint damit den Versuch Österreichs, die Verantwortung für das NS-Verbrechen auf das Hitlerdeutschland zu verschieben und sich somit für das erste NS-Opfer stilisieren zu wollen. Die zwanzig Jahre nach dem Anschluss publizierte Novelle Haushofers initiiert in Österreich die kritische Debatte über die NS-Vergangenheit, die von etlichen österreichischen Schriftstellerinnen fortgesetzt und ausgetragen wird. Vor dem Hintergrund einer privaten Tragödie stellt die Autorin Parallelen zwischen der patriarchalisch regierten Familiensphäre und der Politikwelt her. Haushofer antizipiert somit – auf metaphorischem Wege – die NS-Debatte in Österreich, indem sie nach den Wurzeln der NS-Ideologie in den familiären Strukturen sucht.Autorka artykułu, analizując ukazane w noweli strategie wypierania nazistowskiej winy w społeczeństwie Austrii, za punkt wyjścia obiera przemyślenia Herfrieda Münklera, który w tomie Die Deutschen und ihre Mythen (2011) pisze o różnym sposobie instrumentalizacji przeszłości. Münkler w kontekście powojennej rzeczywistości austriackiej mówi – powołując się na socjologa Rainera M. Lepsiusa – o tzw. eksternalizacji narodowego socjalizmu w Austrii, rozumianej jako przeniesienie odpowiedzialności na Niemców oraz postrzeganie siebie jako pierwszej ofiary nazizmu. Przekonanie, że Austriacy są pierwszą ofiarą Hitlera (Anschluss 1938) jest obecne w zbiorowej świadomości Austriaków po lata siedemdziesiąte XX wieku. Opublikowana w 1958 r. (dwadzieścia lat po przyłączeniu Austrii do Rzeszy) nowela Wir töten Stella zapoczątkowuje linię krytycznego spojrzenia na nazistowską przeszłość i winę Austrii, dokonywanego przede wszystkim przez autorów kobiecych (np. Bachmann, Frischmuth, Mitgutsch, Streeruwitz, Jelinek). Ukazanie społecznej pozycji kobiety, jej wyobcowania w patriarchalnym agresywnym świecie rządzonym przez mężczyzn stanowi punkt wyjścia tych rozważań. Haushofer zauważa powiązanie zachodzące między procesami rodzinno-społecznymi a politycznymi. Antycypując dyskusję o faszyzmie w Austrii, w sposób metaforyczny przedstawia jej zakorzenienie w formach społecznych – w rodzinie.